Izakhiwo ezisebenzisa ugesi ngendlela eyongayo

Izakhiwo ezisebenzisa ugesi ngendlela eyongayo

 

Ukuntuleka kukagesi ezifundazweni eziningi kulo nyaka, ngisho nangaphambi kwesizini ephezulu, kubonisa isidingo esiphuthumayo sokunciphisa ukusetshenziswa kukagesi kwezakhiwo zomphakathi ukuze kuhlangatshezwane nemigomo yokonga ugesi yoHlelo Lweminyaka Emihlanu lwe-12 (2011-2015).

 

UMnyango Wezezimali kanye noMnyango Wezindlu Nokwakha bakhiphe ngokuhlanganyela umbhalo ovimbela ukwakhiwa kwezakhiwo ezidla ugesi futhi bacacisa inqubomgomo Kahulumeni yokukhuthaza ukuvuselelwa kwezakhiwo zomphakathi ukuze kusetshenziswe amandla ngendlela ephumelelayo.

 

Inhloso ukunciphisa ukusetshenziswa kukagesi kwezakhiwo zomphakathi ngamaphesenti ayi-10 endaweni ngayinye ngokwesilinganiso ngonyaka ka-2015, kanye nokwehla ngamaphesenti ayi-15 kwezakhiwo ezinkulu kakhulu.

 

Izibalo zibonisa ukuthi ingxenye eyodwa kwezintathu zezakhiwo zomphakathi ezweni lonke zisebenzisa izindonga zengilazi, ezithi, uma kuqhathaniswa nezinye izinto, zandise isidingo samandla okushisa ebusika kanye nokupholisa ehlobo. Ngokwesilinganiso, ukusetshenziswa kwamandla ezakhiweni zomphakathi zezwe kuphindwe kathathu kunokwamazwe athuthukile.

 

Okukhathazayo iqiniso lokuthi amaphesenti angama-95 ezakhiwo ezintsha eziqediwe eminyakeni yamuva nje zisasebenzisa ugesi omningi kunalokho okudingekayo naphezu kokushicilelwa kwezindinganiso ezisebenzisa ugesi nguhulumeni omkhulu ngo-2005.

 

Kumelwe kuqalwe izinyathelo ezisebenzayo zokuqapha ukwakhiwa kwezakhiwo ezintsha kanye nokuqapha ukuvuselelwa kwezakhiwo ezikhona ezingasebenzisi kahle ugesi. Eyokuqala iphuthuma kakhulu njengoba ukwakhiwa kwezakhiwo ezingasebenzisi kahle ugesi kusho ukuchitha imali, hhayi nje kuphela ngokusetshenziswa kwamandla amakhulu, kodwa futhi nemali esetshenziswa ekulungisweni kwazo ukuze kongiwe ugesi esikhathini esizayo.

 

Ngokusho kombhalo osanda kukhishwa, uhulumeni ophakathi uzoqala amaphrojekthi kwamanye amadolobha abalulekile okuvuselela izakhiwo ezinkulu zomphakathi futhi uzokwabela uxhaso lokusekela imisebenzi enjalo. Ngaphezu kwalokho, uhulumeni uzosekela ngezimali ukwakhiwa kwezinhlelo zokuqapha zendawo ukuze kuqondiswe ukusetshenziswa kukagesi kwezakhiwo zomphakathi.

 

Uhulumeni uhlose futhi ukusungula imakethe yokuhweba eyonga ugesi maduze nje. Ukuhweba okunjalo kuzokwenza kube nokwenzeka ukuthi labo abasebenzisi bezakhiwo zomphakathi abonga ngaphezu kwesabelo sabo samandla bathengisele labo abasebenzisa ugesi kakhulu kunalokho okudingekayo.

 

Intuthuko yaseShayina ngeke iqhubeke isikhathi eside uma izakhiwo zayo, ikakhulukazi izakhiwo zomphakathi, ziphuza ingxenye yesine yenani lamandla elisetshenziswa yizwe ngenxa nje yomklamo ongasebenzi kahle wamandla.

 

Okusiduduzayo ukuthi uhulumeni ophakathi uqaphelile ukuthi izinyathelo zokuphatha ezifana nokunikeza ohulumeni basekhaya imiyalo azikanele neze ukuhlangabezana nalezi zinhloso zokonga amandla. Izinketho zemakethe ezifana nendlela yokuhweba ngamandla agciniwe ngokweqile kufanele zivuse intshiseko yabasebenzisi noma abanikazi yokuvuselela izakhiwo zabo noma ukuqinisa ukuphathwa ukuze kusetshenziswe amandla ngendlela ephumelelayo. Lokhu kuzoba yithuba elihle lokuhlangabezana nezinhloso zokusetshenziswa kwamandla zesizwe.

 


Isikhathi sokuthunyelwe: Juni-18-2019